Şu an okuduğunuz yazı:
Sigara karşıtı kampanyalar ve yasaklar

Sigara karşıtı kampanyalar ve yasaklar

Ülkemizde sigara kullanım yaygınlığı gelişmiş ülkelere göre yüksek. Son dönemde ise sigara karşıtı birçok kampanya yürütülmektedir. Bazı uygulamalar başarılı iken bazıları halen toplum tarafından tam kabullenilmedi.

Kısaca bu yazıda önleme perspektifinden uygulanan politikaları değerlendireceğim. Önleme nedir? Bir kişinin bağımlılık yapan maddeleri hiç kullanmaması için yapılan çalışmalara önleme denmektedir. Literatüre göre üç tür önleme vardır. Birincil önleme hiç kullanmamış, aman kullanmasın, denen kitleye karşı yapılır. İkincil önleme ilk deneyimini yaşamış, ara sıra kullanan ve bir takım düzenlemeler yapıldığında bu maddelerden uzak durabilecek kişilere yönelik yürütülen çalışmalardır. Üçüncül önleme ise bağımlı olmuş ve tedavi görmüş ve tekrar kullanmasın denenlere karşı yapılan çalışmalardır.

Uygulanan politikaları bu perspektiften değerlendirdiğimizde temel hedef kitle bu maddeleri kullanan ve bağımlı olan kişilerdir. Gerek medyada yayınlanan reklamlar, gerek Alo 171 “Sigara Bırakma Hattı” gerekse kapalı mekanlarda uygulanan sigara yasağı sigara kullananların bırakmasını sağlaya yönelik tedbirlerdir. Önlemeye katkı yapacak en somut uygulama film ve dizilerde sigaranın görünürlüğünün kaldırılmasıdır ki o da dolaylı bir etkidir.

Bu 4 uygulamayı önleme açısından ve gençlere bakan yönüyle değerlendireceğim. Belki medyada yayınlanan reklamlarda yansıtılan ciddi sağlık sorunları gençleri etkileyeceğini düşünüyorsunuzdur. Gençler uzak dönemde karşılaşacağı riskleri göz ardı etmekte; tam tersine yakın dönemdeki kazanımlara odaklanmaktadırlar. Gelişmiş ülkelerde gençlere yönelik tedbirler artık sağlık perspektifi üzerinden alınmıyor çünkü etkili olmadığı görülmüş. Asıl etkili olan faktör sosyal etkidir. Yani çevresinde özendiği kişilerin arasına girebilmek, onlar gibi olmak, onlar tarafından kabul görmek ve onlarla olabilmek için madde kullanmaya başlamaktadırlar.

Yapılan araştırmalarda insanların neden maddeye başladıkları, neden kullanmaya devam ettikleri ve neden bırakmaya karar verdikleri incelenmektedir. Her birinin nedeni farklı: kullanamaya neden olan ön önemli sebepler arkadaş baskısı, merak ve özenti gibi faktörlerken kullanmaya devam etmeye ise daha çok kendine iyi geldiğini hissetmesi, rahatlatması gibi psikolojik faktörler olduğu tespit edilmiş. Bırakmaya neden olan faktörler ise ciddi sağlık sorunları, gelecek kaygısı, ilişkilerindeki ciddi problemler. Bu açıdan mevcut medya kampanyaların etkileyeceği kitle sadece aktif içiciler olduğu görülüyor.

Reklamlar: Önleme amacıyla yürütülecek medya kampanyalarında gençlerin alt kültürü hedef alınmalıdır. Gençler bağımlılık yapan maddeleri kullandıkları zaman psikolojik olarak kendilerini iyi hissetmemelidirler; hata yaptıkları, iyi arkadaşlarını kaybedecekleri, ailelerini hayal kırıklığına uğratacakları ve gelecekte yaşayacakları birçok başarısızlığa kapı açtıkları gibi temalar ön planda tutulmalıdır. Bu konuda Kamu Spotu olarak karşımıza çıkan reklamlar birincil önlemede için değil üçüncül önleme amacı taşımaktadır. Bu reklamlarda gençlere bir şeyler vadetmemektedir.

Yasaklar ve izinler: Ancak sigara ve benzeri maddelerin kullanımı toplumda halen kabul görmekte ve alınan tedbirlere karşı kanunu esnetmek için her yol denenmektedir. Eğer madde kullanım problemini bir sosyal ve kültürel ögeler içerdiğini kabul ediyorsak mesela nargile neden tütün kapsamından çıkartıldı? Nargile sigaradan daha mı az zararlı? Sigara ve nargile arasında bir ilişki hiç mi yok? Gençler sigara ile nargile kullanımı arasında bir ilişki görmüyor mu?

Kamusal kapalı alanlarda sigara yasağı kulağa ilkin hoş geliyor ama yeterli denetim olmadığı için özellikle kış aylarında bu yasağın uygulanmadığını hepimiz görüyoruz. Toplumun benimsemediği ve uygulanamayan bu yasaklar acaba gençler üzerinde nasıl bir etki yapıyor? Hele yetişkinlerin yaklaşık yarısının sigara tiryakisi olduğu bir ülkede bu yasak gerçekçi midir? Bu kadar bağımlımız varken işletmelerimiz onların sigara içme özgürlüğünü ellerinden almaya istekli midir? Müşteri kaybedeceğime parası neyse cezasını öderiz diyorlar mı? Uygulanmayan yasaklar yerine keşke yapısal çözüm bulmaya yönelik tedbirler alınsaydı: mesela daha iyi havalandırma sistemi olan izole alanlarda onların kendilerine zarar vermesini izleseydik. Toplumun desteklemediği düzenlemelerin gençleri etkilemesi mümkün değil.

Alo 171 zaten bağımlılıktan kurtulmak isteyenlere sunulan bir hizmet. Hedef kitlesi sigaranın hayatını kötüleştirdiği gören ve kabul edenler.  Bu hizmetten yararlanmak isteyen gençler var mı kişisel olarak ben de merak ediyorum.

Dizi ve filmlerde sigaranın çiçeğe dönüşme hikayesi ilk başta insanlara komik ve anlamsız gelebiliyor. Zaman zaman eleştirildiğini de görüyoruz ancak şunu bilmek gerekiyor ki sigarayı karartma tekniği ekranda ciddi bir kirlilik oluşturuyor. Hiçbir yönetmen de böyle bir kirliliği kendi eliyle yapmak istemez. Bu nedenle sigara içilen sahneleri otomatik olarak senaryodan çıkartıyor. Sigara kullanmaya iten en büyük motivasyonlardan biri kullanan kişilerin karakterlerine duyulan ilgi. Gençler onlar gibi olmak veya görünmek için onların davranışlarını modelliyorlar. Sigara sahnesi kalkınca en azından sigara özendirilmemiş oluyorlar.

Son bir not da sigara kampanyalarının başarı göstergesi için ekleyelim. Sıklıkla medyada şu dönem sigara satışları şu kadar düştü tarzı açıklamalar görmekteyiz. Daha az sigara içilmesi toplum sağlığı açısından tartışılmaz biçimde bir başarıdır ancak bu rakamlar daha az insanın sigara içtiği veya şu kadar insanın sigarayı bıraktığı anlamına gelmemektedir. Alan savunması insanların daha az tüketmesine neden olmaktadır. Günde üç paket içen belki artık iki paket içiyordur. Mücadelenin temel amacı tüketimi azaltmak değil hiç başlanılmaması ve başlayanların bırakması olmalıdır.

Sigara başta olmak üzere diğer bağımlılık yapan maddelere karşı alınan tedbirler ümit verici. Ancak alınan tedbirlerin çeşitliliği sağlanmalı ve her üç önleme boyutunu da kapsamalıdır. Halihazırda alınan tedbirler önleyici olmaktan ziyade kullananlara yönelik tedbirlerdir. Daha da ötesi politikaların bir bütünlük içinde olması gerekmektedir. Çünkü bağımlılık yapan her madde bir diğerine geçiş basamağıdır.  Okul çevresinde ve kapalı mekanlarda nargile serbestken sigara ile mücadele anlamsızdır. Sigara konusunda yeterli tedbir alınmazsa esrar kullanımıyla yeterli mücadele edilmez. İnsanların sigaraya başlaması engellenemezse bırakması kolayca sağlanamaz.

En başa dön